استرس
با توجه به صنعتی شدن زندگی، بسیاری از مشکلات مردم حل شده است، اما در مقابل، مسائل عدیده ی دیگری به وجود آمده است، مسائلی از قبیل ازدحام جمعیت، آلودگی صدا، ترافیک های سنگین، بروکراسی های اداری و ضعف های مدیریتی سازمان ها، اعتیاد، مشکلات خانوادگی، تربیتی و تحصیلی فرزندان و بالاخره ضعف ابعاد عقیدتی و معنوی که مهمترین منبع استرس می باشد؛ باعث شده است که ما انسان ها در هاله ای از احساس ناامنی و زودرنجی، خستگی و بی حوصلگی، تشویش، افسردگی، عصبانیت، فراموشی، و سائر اختلالات روانی قرار گیریم و علی رغم وجود امکانات گسترده ی مادی، لذت کافی از زندگی خود نبریم.
علل روحی و روانی
1. ضعف ایمان: مهم ترین علل استرس، ضعف ایمان می باشد. لذا خداوند نوید و بشارت آرامش را منوط به ذکر خود کرده است: «أَلا بِذِكرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ القُلُوبُ» (رعد/21)
و نیز در معرفی خود به سکینه بخش قلوب چنین فرموده است: «هُوَ الَّذي أَنزَلَ السَّكينَةَ في قُلوبِ المُؤمِنينَ لِيَزدادوا إيمانًا مَعَ إيمانِهِم … » (فتح/4)
و در نهایت اتمام حجت می کند که: «وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْری فَإِنَّ لَهُ مَعیشَه ضَنْکًا» (طه/124) هر کس از یاد خدا و ارتباط با او اعراض کند در زندگی دچا تنگا خواهد شد و این تنگا عبارت از همه مواردی می شود که انسان را از حالت تعادل شخصیتی بیرون می برد و دچار بحران های جسمی و ورحی می نماید.
2. عدم تعادل در زندگی: بی نظمی و بی قانونی و بی هدفی فردی و اجتماعی منجر به عدم اطمینان خاطر و ناامنی خواهد شد، البته نظم و قانونمندی افراطی و خشک غیر منعطف نیز، سلب کننده آرامش از انسان است، لذا اگر انسان در زندگی به میانه روی و اعتدال و دوری از افراط در ارضای انگیزه های جسمانی و روانی ملتزم باشد، ایجاد هماهنگی میان نیازهای جسم و روح کاملاً امکان پذیر است. خداوند در این باره می فرماید: «وَابْتَغِ فِيمَا آتَاكَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَلَا تَنْسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا» (قصص/ 77) در آن چه خدا به تو داده سرای آخرت را جستجو کن و بهره ات را از دنیا فراموش مکن.
3. فشردگی کارها و ناهماهنگ بودن مسئولیتها با زمان بندی برنامه ها، در استرس نقش بسزایی دارد؛ به عبارتی دیگر ناسازگاری و تطابق نداشتن توان، وقت، شرایط و موقعیت فرد با حادثه ای که اتفاق می افتد، یکی دیگر از عوامل اصلی ایجاد استرس است.
4. بدبینی و سوء ظن، حساسیت و زودرنجی فرد، اضطراب آور است، چه بسا پدیده استرس ناشی از خوشایند نبودن یا خوشایند ندیدن حادثه ای می باشد.
5. عدم اعتماد به نفس و کمرویی و همچنین ترس از توبیخ و سرزنش و تمسخر دیگران موجب استرس خواهد شد.
6. واقع بینانه عمل نکردن که ناشی از توقع زیاد از خود داشتن و یا زیادتر از حد معمول، کارها را سخت پنداشتن، استرس زاست.
7. عدم امنیت شغلی و نیز عدم کرامت و عزت خانوادگی و اجتماعی مولد استرس خواهد شد.
علائم و پیامدهای استرس
الف) علائم و امراض ظاهری و جسمانی ناشی از استرس
خشک شدن دهان، لرزش دست ها و بدن، سرگیجه، سردرد، احساس سبکی یا سنگینی در سر، سوزش سردل، اسهال، تکرر ادرار، گرم و سرد شدن بدن، عرق کردن شدید، تسریع ضربان قلب، تسریع در تنفس، پیدایش انقباضات معده و عضلات، درد پشت و قفسه سینه، …
از آن جا که استرس مهم ترین عامل ایجاد کننده بیماری های کشنده و علیل کننده در جهان است، علائم شدید دیگری را نیز در پی دارد؛ از قبیل: کم حافظگی و فراموشی، ورم مفاصل و تورم روده بزرگ، زخم معده و اثنی عشر، میگرن و سردردهای عصبی یا مزمن، فشار خون و اختلالات قلبی- عروقی، آسم، سرماخوردگی یا علائم شبیه به سرماخوردگی، اختلالات و بیماری های پوستی و حتی دیابت می شود و از آن جا که فشار روانی شدید می تواند تعادل هورمون های بدن را در مبارزه علیه ویروس ها و باکتری ها کم کند، لذا استرس موجب تضعیف سیستم امنیت بدن می شود و چه بسا موجب بروز سکته های قلبی و مغزی شده، لذا اکثر سرطان ها و سکته ها غالباً پس از مصائب شدید و استرس های دیر علاج پیش می آید.
ب. علائم روانی استرس
از هم گسیختگی روانی استرس علائمی چون: بی خوابی یا خواب های ناآرام و پریشان و گاه به صورت پرخوابی مداوم همراه با کسالت شدید، وحشت و دلهره ی بی مورد، احساس پوچی و بی ارزشی نسبت به خود و زندگی، بی تفاوت شدن نسبت به همه چیز، بدَبینی و سوء ظن، ذوق و توان یادگیری نداشتن، در هر فعالیتی بی حوصله و پرخاشگر بودن، احساس ناکامی و شکست و سرافکندگی، پریشانی و بی قراری شدید، … دارد.
فرار از پدیده استرس و فشار روانی تنها راه حل مشکل نیست بلکه بهتر است به منظور پیشگیری و درمان بیماری های روانی که خود، نتیجه بخش بسیاری از بیماری های جسمی نیز می باشد؛ راه های کنار آمدن با استرس و مهارت های مقابله و مهار استرس را فرابگیریم.